Özet: Mahkemelerin iş yükünün büyük çoğunluğunu çalışan ve işveren uyuşmazlıkları oluşturmaktadır. Bu yoğun iş yükü sebebiyle, uyuşmazlıkların çözümü de uzun sürmekte ve taraflar da bu sebeple mağduriyet yaşayabilmektedir. Ayrıca, dava açılması taraflar için masraflı da olabilmektedir.
Bu sorunları ortadan kaldırmak amacıyla, çalışan-işveren uyuşmazlıklarında arabuluculuk zorunlu hale getirilmek istenmektedir. Bu kapsamda “zorunlu arabuluculuk” düzenlenmesini içeren “İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı Taslağı” (“Zorunlu Arabuluculuk Taslağı”) hazırlanmış ve 23 Mart 2016 tarihinde kamu kurum ve kuruluşların görüşüne sunulmuştur. Zorunlu Arabuluculuk Taslağı’nın yakın tarihte yürürlüğe girmesi beklenmektedir.
Zorunlu Arabuluculuk Taslağı yürürlüğe girdiğinde, çalışan ile işverenlerin tabi olacakları yükümlülüklere ilişkin açıklamalar aşağıda kısaca yer almaktadır.
Mahkemelerin iş yükünün büyük çoğunluğunu çalışan ve işveren uyuşmazlıkları oluşturmaktadır. Bu yoğun iş yükü sebebiyle, uyuşmazlıkların çözümü de uzun sürmekte ve taraflar da bu sebeple mağduriyet yaşayabilmektedir. Ayrıca, dava açılması taraflar için masraflı da olabilmektedir.
Bu sorunları ortadan kaldırmak amacıyla, çalışan-işveren uyuşmazlıklarında arabuluculuk zorunlu hale getirilmek istenmektedir. Bu kapsamda “zorunlu arabuluculuk” düzenlenmesini içeren “İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı Taslağı” (“Zorunlu Arabuluculuk Taslağı”) hazırlanmış ve 23 Mart 2016 tarihinde kamu kurum ve kuruluşların görüşüne sunulmuştur. Zorunlu Arabuluculuk Taslağı’nın yakın tarihte yürürlüğe girmesi beklenmektedir.
Zorunlu Arabuluculuk Taslağı yürürlüğe girdiğinde, çalışan ile işverenlerin tabi olacakları yükümlülüklere ilişkin açıklamalar aşağıda kısaca yer almaktadır.
- Arabuluculuk Nedir?
Arabuluculuk, sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Başka bir anlatımla, arabulucu, taraflara hukuki tavsiyelerde bulunamaz; bir çözüm önerisi ya da öneriler kataloğu geliştirip bunu onlara empoze edemez veya müzakereler sırasında geliştirilen bir çözüm önerisi üzerinde anlaşmaya varmaları için onları zorlayamaz. Arabulucu ancak taraflardan birisinin, uyuşmazlığın çözümü bağlamında, sunmuş olduğu bir öneriyi, onun rızasıyla diğer taraf ile paylaşabilir.
Yukarıdaki açıklamalardan görüldüğü üzere, arabulucu, tarafları bir araya getirerek kendilerinin bir çözüm bulmasını sağlar ve bu sebeple de, hâkim veya hakem gibi bir karar yetkisi yoktur. Benzer şekilde, arabulucu, keşif, bilirkişiye başvurma ve tanık dinleme gibi niteliği gereği yargısal bir yetkinin kullanımı olarak sadece hâkim ve/veya hakem tarafından yapılabilecek işlemleri de yapamaz.
- Hangi Durumlarda Arabuluculuk Zorunlu Olacaktır?
Zorunlu Arabuluculuk Taslağı yürürlüğe girdiğinde, kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan kıdem ve/veya ihbar tazminatı, maaş veya yıllık izin alacağı gibi işçi alacağına dayanan her türlü ihtilaf ile işe iade talebiyle açılacak davalarda dava açılmadan önce arabuluculuğa başvurmak zorunlu olacaktır.
Arabulucuya başvurmadan dava açılırsa, dava, dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddedilecektir. Taraflar dava yoluna ancak arabuluculuk yoluyla anlaşamamaları halinde gidebilecektir.
Arabuluculuk yöntemine başvurulmasından, son tutanağın düzenlendiği tarihe kadar geçen sürede zamanaşımı duracak ve hak düşürücü süreler de işlemeyecektir. Dolayısıyla, taraflar herhangi bir hak kaybına uğramayacaklardır.
- Arabulucuya Nasıl Başvurulur?
Yukarıdaki konularda ihtilaf yaşayan çalışan ile işveren, karşı tarafın, karşı taraf birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yerindeki veya işin yapıldığı yerdeki arabuluculuk bürosuna, arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde ise adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonu tarafından görevlendirilen sulh hukuk mahkemesi yazı işleri müdürlüğüne başvuru yapacaklardır.
Taraflar ayrıca, ihtilaflarının çözümü için bir arabulucu seçeceklerdir. Taraflar, arabulucuyu, Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından düzenlenen ve adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonunda bulunan listelerden serbestçe seçebilirler. Şöyle ki, Arabuluculuk Daire Başkanlığı, sicile kayıtlı arabuluculardan, çalışan-işveren uyuşmazlıkları kapsamında arabuluculuk yapmak isteyenleri, varsa uzmanlık alanlarını da belirterek, görev yapmak istedikleri adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonlarına göre listeleyecek ve listeleri ilgili komisyon başkanlıklarına bildirecektir.
Tarafların herhangi bir arabulucu üzerinde anlaşamamaları halinde görevlendirme, arabuluculuk bürosu tarafından yapılır.
- Arabuluculuk Süreci Nasıl Gerçekleşir?
Arabulucu her türlü iletişim vasıtasını kullanarak tarafları görevlendirme konusunda bilgilendirecek ve ilk toplantıya davet edecektir.
Arabulucu, arabuluculuk faaliyetinin başında, tarafları arabuluculuğun esasları, süreci ve hukuki sonuçları hakkında, şahsen ve doğrudan aydınlatır. Bu kapsamda, arabulucu, tarafları arabuluculuk yoluyla çözümlenen iş hukuku uyuşmazlıkları ve arabuluculuk faaliyeti sonucunda tarafların anlaşmaya varması durumunda düzenlenecek olan ve mahkemesince şerh verilmesi ile birlikte ilam niteliğinde belge hâlini kazanan, anlaşma belgesinin nitelik ve hukuki sonuçları hakkında özellikle bilgilendirir.
Bilgilendirmenin ardından, arabuluculukta uygulanacak usul, emredici hukuk kurallarına aykırı olmamak şartıyla, taraflarca serbestçe kararlaştırılır. Usul taraflarca kararlaştırılamaz ise, arabulucu, uyuşmazlığın niteliğini, tarafların isteklerini ve uyuşmazlığın hızlı bir şekilde çözümlenmesi için gereken usul ve esasları göz önüne alarak arabuluculuk faaliyetini yürütür.
Taraflar, arabuluculuk müzakerelerine bizzat veya vekilleriyle katılabilirler. Geçerli bir mazeret göstermeksizin arabuluculuk görüşmelerine katılmayan taraf son tutanakta belirtilir ve davada lehine karar verilmiş olsa bile, yargılama giderinin tamamını ödemeye mahkûm edilir.
Arabulucu, taraflarca çözümün bulunabilmesini sağlayabilmek için taraflarla birlikte veya ayrı ayrı görüşebilir.
Arabuluculuk sürecinin sonunda tutanak düzenlenerek arabulucu ve taraflarca imzalanır. Tutanakta varılan olumlu veya olumsuz sonuç açıkça yazılır.
- Arabuluculuk Süreci Ne Kadar Sürer?
Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren üç hafta içinde sonuçlandırır. Bu süre zorunlu hallerde arabulucu tarafından en fazla bir hafta uzatılabilir. Dolayısıyla, taraflar arasındaki uyuşmazlığın en fazla dört hafta içinde çözümlenmesi gerekir.
- Arabuluculuk Kararı Nasıl İcra Edilir?
Arabuluculuk yöntemiyle uyuşmazlığın çözülmesi halinde, taraflar, kendileri ve arabulucu tarafından imzalanmış olan tutanağın (anlaşma belgesinin) icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesini talep edebilirler. Tutanağın icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesi, asıl uyuşmazlık hakkındaki görev ve yetki kurallarına göre belirlenecek olan mahkemeden talep edilebilir.
İcra edilebilirlik şerhinin verilmesi, çekişmesiz yargı işidir ve buna ilişkin inceleme dosya üzerinden de yapılabilir. Bu incelemenin kapsamı anlaşmanın içeriğinin arabuluculuğa ve cebri icraya elverişli olup olmadığı hususlarıyla sınırlıdır.
Bu şerhi içeren tutanak (anlaşma belgesi), ilam niteliğinde belge sayılır. Başka bir ifadeyle, taraflar, mahkemeye gitmeksizin, mahkeme ilamı niteliğinde bir belgeye haiz olabileceklerdir.
- Arabuluculuk Ücreti Nasıl Belirlenir?
Taraflar ile arabulucu arasında bu konuda bir anlaşma olmaması halinde, arabuluculuğun sona erdiği tarihteki Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesi (“Tarife”) uygulanacaktır. Tarafların arabulucu huzurunda anlaşması halinde, ücret, Tarife’nin birinci kısmında belirlenen iki saatlik ücret miktarından az olamaz. Tarafların arabulucu huzurunda anlaşamaması halinde ise, arabuluculuk görüşmelerinin ilk iki saatlik bölümü Hazineden, iki saati aşan kısmı ise aksi kararlaştırılmadıkça taraflarca eşit şekilde, Tarifesinin birinci kısmına göre karşılanır. Hazineden karşılanan ve taraflarca ödenen arabuluculuk ücreti, yargılama giderlerinden sayılır.
Arabuluculuk ücretini karşılamak için adli yardıma ihtiyaç duyan taraf, arabuluculuk bürosunun bulunduğu yerdeki sulh hukuk hâkiminin kararıyla adli yardımdan yararlanabilir.
Bu bilgi notunda yer alan unsurlar yalnızca bilgi sağlama amacı taşımakta olup hiçbir şekilde bir hukuki görüş teşkil etmemektedir.